Historia

Organizuje przeszkolenie wojskowe garbatych i kulawych studentów.

Artur Rubinstein o Józefie Piłsudskim

Na przełomie XIX i XX wieku zaczęła się ponownie odradzać idea zbrojnej walki o niepodległość. W 1904 r we Lwowie powstała organizacja Nieprzejednanych o paramilitarnym profilu. Podobny charakter miał Związek Odrodzenia założony w tym samym czasie przez Władysława Sikorskiego.

W rok po założeniu Nieprzejednanych Polska Partia Socjalistyczna przyjęła zaproponowany przez Józefa Piłsudskiego zamiar stworzenia tajnej organizacji mającej stać się w odpowiedniej chwili kadrą polskich sił zbrojnych. W marcu tegoż roku powstał Wydział Spiskowo-Bojowy oraz jego bojówki, 15 X 1905 kierownikiem Organizacji Spiskowo-Bojowej został jej pomysłodawca. Aktywna działalność w trakcie rewolucji 1905 zmusiła wielu jej członków do opuszczenia zaboru rosyjskiego, na rzecz bezpieczniejszej Galicji. Latem 1908 nawiązane zostają kontakty organizacji Nieprzejednanych, Związku Odrodzenia i emigrantów z Królestwa powstaje w ich wyniku Związek Walki Czynnej jako tajna organizacja mająca wyszkolić kadry przyszłej armii polskiej. Józef Piłsudski zakładał że w momencie wybuchu nadchodzącej wojny pomiędzy zaborcami jego oddziały wkroczą do Królestwa, w którym wybuchnie powstanie. Kompanie kadrowe szybko przemienią się w większe formacje (bataliony, pułki), z którymi zaborcy będą musieli się liczyć. Na czele stał Komendant Główny, istniały także stanowiska Szefa Sztabu, Rady Przybocznej, Rady Głównej. Rozwój sytuacji zmusił jej kierownictwo do nadania mu jawnego charakteru. W 1910 we Lwowie założono Związek Strzelecki, a w Krakowie Towarzystwo Strzelec. W obu strukturach kontynuowano na masową skalę działalność ZWC, która stała się tajną organizacją programową ( w 1910 liczyła ona 220 członków głównie emigrantów). Do Strzelca trafiali ludzie młodzi uczący się jak i pracujący z terenu Galicji, Królestwa , istniały także koła w zachodnich ośrodkach akademickich (Praga, Petersburg czy Wiedeń). Obok młodzieży męskiej w strzeleckie szeregi zaciągała się także płeć piękna. Od 1912 istniał autonomiczny żeński oddział Strzelca we Lwowie, szkolony na oddzielnych kursach. Związek podzielony był na okręgi z własnymi sztabami i komendantami nad nimi podobnie jak w ZWC stał Komendant Główny. Istniała także strzelecka szkoła oficerska w Stróży koło Limanowej. Aby zaspokoić narzucone wymogi prawne obok właściwego pionu dowódczego istniał tzw. Zarząd umożliwiający legalną działalność. Krokiem, który polepszył sytuację Strzelca było powołanie w 1912 r. Polskiego Skarbu Wojskowego zbierającego środki finansowe na cele powstańcze. Politycznym zapleczem stał się powstały w Komitet Tymczasowy Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Pomimo tego nadal wielu rodaków odnosiło się do Związków Strzeleckich pogardliwie. Austriacy traktowali paramilitarne polskie stowarzyszenia z aprobatą ze względu na nadchodzący konflikt z Rosją, z drugiej jednak strony nie chcieli ich zbytniego wzrostu aby nie stały się zbyt znaczące politycznie i wojskowo.

O wojnę powszechną za wolność ludów Prosimy Cię , Panie

A. Mickiewicz Litania pielgrzymstwa

Zamach na arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie, który rozpoczął I Wojnę Światową miał zrewidować plany Związków i Towarzystw Strzeleckich. W chwili wybuch strzelców było około 7200. Dnia 30 lipca kiedy na froncie serbskim rozpoczynały się walki ogłoszono mobilizację strzelców. Jako najdogodniejszy punkt zborny wybrano Kraków ( stawiło się 2257 członków różnych paramilitarnych organizacji ). W cztery dni później sformowano I Kompanię Kadrową ( liczyła ona 163 osoby ) z Tadeuszem Kasprzyckim jako dowódcą. Piłsudski pragnął szybkiego usamodzielnienia akcji aby władze austriackie nie zdominowały sprawy polskich sił zbrojnych. W dniu 6 sierpnia ogłosił powstanie w Warszawie Rządu Narodowego, który mianował go szefem formującego się polskiego wojska. Informacja ta była zmyślona, a jej użycie miało dać pretekst do przekroczenia granic Imperium Rosyjskiego i nadania operacji większego poparcia społecznego. Tego samego dnia o świcie Kompania Kadrowa przekroczyła linię graniczną, zniszczyła słupy graniczne w Michałowicach i rozpoczęła marsz na Miechów. Pozostałe siły przeszły do Królestwa w rejonie Krzeszowic. Po sześciu dniach marszu nie napotykając na większy opór oddziały dotarły do Kielc, które musiały opuścić na skutek ognia artylerii aby powrócić po kilku dniach. Wyprawa okazała się niewypałem. Mieszkańcy zaboru rosyjskiego utożsamiali strzelców z socjalistami (pamiętając przeszłość Piłsudskiego ) lub zwolennikami państw centralnych ( zasadniczo chodziło o Niemcy ). Nabór do wojsk powstańczych był niewielki, nie wspominając nawet o wybuchu powstania. Marsz I Kadrowej jest jednak dowodem męstwa i niezachwianej wiary w zwycięstwo. Wyruszający do walki strzelcy nie posiadali artylerii, karabinów maszynowych.... kuchni polowych, ani nawet ładownic. I tak już złą sytuację pogorszył jeszcze fakt nie podporządkowania się części ruchu strzeleckiego przyszłemu Marszałkowi. Spora część Drużyn Bartoszowych, polowych Drużyn Towarzystwa Gimnastycznego Sokół nie uznawała bandyty z pod Rogoźna za zwierzchnika.

Sytuację uratowało poparcie udzielone ruchowi przez Juliusza Leo konserwatywnego polityka Galicyjskiego z jego inicjatywy powstał Naczelny Komitet Narodowy dzięki wstawiennictwu, którego władze Austriackie powołały Komendę Legionów Polskich przy Armii Cesarsko-Królewskiej. Wydzielono dwa Legiony Wschodni i Zachodni, dowódców wyznaczono z pośród generałów armii austriackiej polskiego pochodzenia. Legion Wschodni obejmował secesjonistów nie popierających Józefa Piłsudskiego, Zachodni tworzył I Pułk Strzelców i nowo sformowany II Pułk. Niepowodzenia w wojnie z Rosją ( klęska w bitwie pod Lwowem) w połączeniu z negatywnym nastawieniem ludności Galicji Wschodniej przyniosło rozpad Legionu Wschodniego. Z jego pozostałości utworzono dwa pułki piechoty II i III , które po wsparciu przez kawalerię i artylerię zostały przerzucone na Wschodnio-Karpacki odcinek frontu . Tymczasem oddziały Legionu Zachodniego toczyły boje w Królestwie. W połowie września 1914 wojskowe władze Austriackie nadały Józefowi Piłsudskiemu stopień brygadiera i powierzyły dowództwo Legionu Zachodniego przemianowanego na I Brygadę Legionów (dotychczas Wiktor dowodził tylko I Pułkiem Strzelców ). Polski związek taktyczny walczył pod Łowczówkiem, Jastkowem i nad Nidą. Dalsze walki toczyły się na Wołyniu pod Czeremosznem, Jabłonką, Kostiuchnówką. Chcąc zachować względną niezależność od decyzji NKN-u i państw zaborczych Piłsudski stworzył Polską Organizację Wojskową, o tajnym charakterze, podległą tylko sobie. POW początkowo prowadziła akcje propagandowe, później właściwe akcje dywersyjne i wywiadowcze. W tym czasie II i III Pułk walczył zażarcie w Karpatach Wschodnich ( min. na przełęczy Pontyrskiej ), w kwietniu na ich bazie utworzono II Brygadę Legionów ( nazywaną Żelazną Brygadą ) dowodzoną przez gen. Bolesława Zalewskiego. W skład tejże brygady wchodził II Szwadron ułanów dowodzony przez Zbigniewa Dunin-Wąsowicza, który wsławił się szarżą na potrójną linię okopów pod Rokitną (straty przekroczyły 2/3 stanu osobowego szwadronu).W dniu 8 V Komenda Legionów Polskich zdecydowała się utworzyć III Brygadę Legionów, która walczyła pod Jastkowem.

Przez dowództwo Armii Cesarsko-Królewskiej legioniści nie byli traktowani jak pełnowartościowe wojsko. Zaprzysiężeni według roty pospolitego ruszenia (landszturmu), inaczej umundurowani, posługujący się inną musztrą byli traktowani jak ludzkie szmaty(cytat ze słów Marszałka). Poza tym władze wojskowe starały się maksymalnie podporządkować sobie polską formację obsadzając wyższe stanowiska w Legionach i Komendzie Legionów Polskich oficerami pochodzenia Czeskiego lub Austriackiego.

Polak to dobry żołnierz. Trzeba zrobić Wielkie Księstwo Polskie z Warszawą i Lublinem, a następnie armię polską z niemieckim dowództwem

Erich Lundendorf

W ramach ofensywy 1915 państwa centralne opanowały teren dawnego Królestw Polskiego. Zaborcy postanowili zdobyć przychylność polskiego społeczeństwa (konkretnie to 1,5 mln polskiego rekruta ). Powołano Tymczasową Radę Stanu jako namiastkę polskiej władzy, nie nadając jej jednak znaczących kompetencji (TRS posiadała ważne zadania np. sądownictwo, ale w danej sytuacji było to bez znaczenia ). Sytuacja była jednak coraz mniej korzystna. Niemcy widziały Polskę jako podporządkowane sobie państewko w ramach Mittleuropy , słabe Austro-Węgry oferowały szeroką autonomię (przemianę dualistycznej monarchii w trialistyczną ). O zjednoczeniu czy niepodległości ziem trzech zaborów nie było jednak mowy, przyszłe państwo miało w oczach zaborców składać się z ziem okrojonego zaboru rosyjskiego. Zdając sobie z tego sprawę Józef Piłsudski dążył do stopniowego zerwania z państwami centralnymi. Kolejnym argumentem za opuszczeniem dotychczasowych sojuszników było stanowisko Rosji. Po rewolucji lutowej i abdykacji cara Mikołaja II nowy rząd stwierdzał, że istnienie niepodległego państwa polskiego jest warunkiem pokoju w Europie. Jedynymi siłami blokującymi wolność Polaków były więc Austria i Niemcy. Pretekstem do zerwania stał się tekst roty przysięgi, którą składać mieli legioniści na wierność w walce żołnierzom II Rzeszy i Austro-Węgier... . Brygady I i III odmówiły złożenia przysięgi, służących w nich obywateli Cesarsko-Królewskich wcielono do armii tegoż państwa i wysłano na front włoski. Pozostałych internowano w obozach w Beniaminowie, Szczypiornie. Samego Marszałka wraz z Kazimierzem Sosnkowskim umieszczono w Magdeburgu. II Brygada została przemianowana na Posiłkowy Korpus Polski i odesłana do Bukowiny. Po traktacie w Braiciu przeszła na stronę rosyjską gdzie została włączona do II Korpusu Polskiego. Po bitwie pod Kaniowem musiała skapitulować. Część żołnierzy wraz z dowódcą generałem Józefem Hallerem przedarła się do Murmańska skąd trafiła do Francji, reszta trafiła do niewoli.

Legiony jako formacja przestały istnieć, ale ludzie je tworzący nabyli niezbędne doświadczenie i po opuszczeniu niewoli wykorzystali je w tworzącym się Wojsku Polskim. Wiele formacji armii II Rzeczpospolitej nawiązywało do tradycji legionowych i strzeleckich.

Po wojnie w niepodległej Polsce Wacław Sieroszowski w 1919 odtworzył Związek Strzelecki jako państwową organizację o charakterze sportowo-obronnym, jakkolwiek wachlarz jej działalności obejmował także zagadnienia kulturalne i społeczne. Mimo nie zaprzeczalnych powiązań z obozem Marszałka w szkoleniach organizowanych przez Związek udział brali przedstawiciele wszystkich partii politycznych odrodzonej Rzeczpospolitej. W szczytowym okresie swojego istnienia liczebność Związku wynosiła 495 000 członków.

..:: © Copyright js1008.pl 2001 - 2010 :: Designed & created by ::..